Olejki eteryczne – skład, właściwości i sposoby pozyskiwania

Olejki eteryczne od wieków fascynują ludzi swoimi aromatami i właściwościami leczniczymi. Są stosowane w aromaterapii, kosmetyce, a nawet w medycynie. Ale co sprawia, że te naturalne ekstrakty są tak wyjątkowe? Jakie związki chemiczne kryją się w ich składzie i jakie mają znaczenie? Przygotowałam dla Was przewodnik po świecie olejków eterycznych!

Co kryje się w olejkach eterycznych?

Olejki eteryczne to złożone mieszaniny lotnych związków organicznych. Ich zapach i właściwości wynikają z obecności różnych grup chemicznych, z których najważniejsze to:

1. Terpeny i terpenoidy – najważniejsze związki zapachowe

To one odpowiadają za intensywne aromaty roślin. Wyróżniamy:

• Limonen – cytrusowy zapach (olejek cytrynowy, pomarańczowy)
• Pinen – sosnowy aromat (olejek sosnowy, jodłowy)
• Linalol – kwiatowy, lawendowy (olejek lawendowy, kolendrowy)
• Geraniol – różany (olejek geraniowy, różany)
• Mentol – chłodzący, miętowy (olejek miętowy)
• Kamfora – ostry, balsamiczny (olejek kamforowy)

2. Aldehydy – intensywne i charakterystyczne nuty

• Cynamaldehyd – cynamonowy aromat (olejek cynamonowy)
• Cytral – cytrusowy, intensywny (olejek trawy cytrynowej)
• Anizaldehyd – anyżowy zapach (olejek anyżowy)

3. Ketony – głęboki aromat i trwałość

• Karwon – kminkowy, miętowy (olejek kminkowy, miętowy)
• Jasmone – jaśminowy (olejek jaśminowy)
• Verbenon – ziołowy, kamforowy (olejek werbenowy)

4. Estry – delikatne, słodkie nuty

• Octan linalilu – lawendowy, kwiatowy (olejek lawendowy)
• Octan geranylu – różany, owocowy (olejek geraniowy, różany)
• Salicylan metylu – balsamiczny, goździkowy (olejek golterii)

5. Alkohole – działanie antyseptyczne i intensywność

• Eugenol – goździkowy (olejek goździkowy)
• Fenol tymolowy – tymiankowy (olejek tymiankowy)
• Terpineol – cytrusowy, kwiatowy (olejek sosnowy, neroli)

Co istotne, nie wszystkie składniki olejków eterycznych są odpowiedzialne za zapach, lecz pełnią inne ważne funkcje:

• Seskwiterpeny – działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne (np. kariofilen, farnezen)
• Flawonoidy i kumaryny – stabilizują olejek i wzmacniają jego działanie, mają właściwości antyoksydacyjne
• Woski i żywice – zwiększają lepkość i przedłużają trwałość olejków (obecne np. w mirrze)
• Fitosterole – wspierają właściwości regeneracyjne olejku

Jeżeli chcesz mieć olejek, który zawiera wszystkie te cenne składniki, wybierz taki, na którego etykiecie będzie napisane: „Olejek naturalny 100%”.

Nieraz producent podaje również metodę izolacji takiego olejku.

Jak pozyskuje się olejki eteryczne?

Olejki eteryczne pozyskuje się głównie poprzez dwie metody:

1. Najbardziej popularną techniką jest destylacja z parą wodną.

Proces polega na przepuszczeniu gorącej pary wodnej przez rozdrobniony roślinny surowiec, co prowadzi do uwolnienia olejków. Parę wraz z olejkiem chłodzi się w celu skroplenia, a następnie warstwy olejku i wody (hydrolatu) są rozdzielane.

Zaletą tej metody jest to, że nie ma potrzeby stosowania żadnych chemicznych rozpuszczalników. Ponadto, oprócz olejku, tą metodą otrzymuje się hydrolat, czyli skroploną parę wodną z niewielką domieszką olejku, która nie została oddzielona. Bardzo popularny jest np. hydrolat różany, który można stosować m.in. jako bazę do maseczek własnej roboty.

Metoda ta nie nadaje się jednak do surowców o niskiej zawartości olejków (np. jaśminu). Poza tym podgrzewanie może spowodować degradację niektórych składników olejku.

2. Drugą metodą jest ekstrakcja olejków – idealna dla delikatnych kwiatów.

Ekstrakcja może odbywać się przy użyciu:

• Rozpuszczalników organicznych (np. heksanu lub etanolu) – uzyskuje się koncentrat zapachowy (absolute)
• Nadkrytycznego CO₂ (dwutlenku węgla) – czysta, nowoczesna metoda bez pozostałości rozpuszczalników

Skupmy się na metodzie ekstrakcji rozpuszczalnikami organicznymi. Rośliny zanurza się w rozpuszczalniku, który rozpuszcza olejki eteryczne i inne związki aromatyczne. Po usunięciu rozpuszczalnika uzyskuje się konkret – półstałą mieszaninę olejków i wosków roślinnych. Konkret rozpuszcza się w alkoholu, a po jego odparowaniu pozostaje czysty absolut (absolute) – wysoce skoncentrowany ekstrakt zapachowy.

Zaletą tej metody jest to, że nie tracimy tu żadnych cennych składników, ponieważ w tej metodzie nie ma konieczności podgrzewania. Jednak w olejku mogą pozostać śladowe ilości rozpuszczalnika organicznego użytego do ekstrakcji.

Bardzo dobrą metodą jest nowoczesna technika ekstrakcji olejków dwutlenkiem węgla znajdującym się w stanie nadkrytycznym. Stan nadkrytyczny to stan materii, w którym substancja przestaje zachowywać się jak klasyczny gaz lub ciecz – staje się czymś pomiędzy. Dwutlenek węgla osiąga stan nadkrytyczny pod bardzo wysokim ciśnieniem 7,38 MPa, ale za to w stosunkowo niskiej temperaturze 31°C. W stanie nadkrytycznym CO₂  świetnie rozpuszcza olejki eteryczne, wydobywając je w ten sposób z roślinnego surowca. Kiedy gaz rozprężymy (spadek ciśnienia), CO₂ się ulotni i zostanie tylko czysty ekstrakt bez śladu rozpuszczalników i bez ryzyka degradacji jakichkolwiek składników olejku. Metoda ta jednak wymaga dość skomplikowanej aparatury i jest kosztowna, co przekłada się na cenę olejków.

Rada: Jeśli chcesz używać olejków do aromatoterapii lub jako składnik kosmetyków, postaw na te 100-procentowe izolowane powyższymi technikami. Zawierają one wszystkie lub większość naturalnych składników, nie tylko zapachowych, ale i pielęgnujących skórę.

Aromatoterapia może przynieść szereg korzyści:

• Relaks i redukcja stresu – np. lawenda, bergamotka, jaśmin działają uspokajająco
• Poprawa koncentracji – mięta pieprzowa, cytryna i rozmaryn wspierają funkcje poznawcze
• Wsparcie dla układu oddechowego – eukaliptus, sosna i tymianek pomagają przy zatkanym nosie
• Działanie antybakteryjne – niektóre olejki (np. drzewo herbaciane) mogą wspomagać odporność

Trzeba jednak uważać!

• Nie wszystkie olejki są bezpieczne w czystej postaci – np. olejek cynamonowy czy oregano mogą podrażniać śluzówki.
• Nie należy ich wdychać w nadmiarze – mogą powodować bóle głowy, nudności, a u wrażliwych osób reakcje alergiczne.
• Dzieci, kobiety w ciąży i osoby z astmą powinny być ostrożne – niektóre olejki mogą być drażniące.

Najbezpieczniejszym sposobem na wdychanie olejków jest dyfuzja (np. przy użyciu nawilżacza lub dyfuzora) lub inhalacja z wodą (kilka kropel olejku dodajemy do miski z gorącą wodą), a na co dzień polecam używanie kominków ceramicznych😊

Warto eksperymentować z różnymi olejkami eterycznymi, aby znaleźć te, które najlepiej pasują do Twoich potrzeb i preferencji.

Nie wszystkie olejki zapachowe to destylaty lub ekstrakty zawierające cały zestaw składników.

Spotkać można również kompozycje składające się tylko z dwóch lub trzech składników. Na przykład olejek zapachowy sandałowo-bergamotowy będzie zawierał tylko limonen i linalol, a olejek o zapachu drzewa różanego citronelol, geraniol i linalol. Takie olejki stosuje się przede wszystkim przy produkcji perfum. Te pojedyncze składniki izoluje się albo z roślin, albo otrzymuje na drodze syntezy w laboratorium (i niczym się one nie różnią😊). Następnie perfumiarze eksperymentują z różnymi kombinacjami, dobierając proporcje, aby osiągnąć pożądany profil zapachowy. Potem składniki miesza się dokładnie – najczęściej przy użyciu specjalistycznego sprzętu laboratoryjnego, który zapewnia jednorodność kompozycji. W niektórych przypadkach mieszanina może być rozpuszczona w neutralnym oleju nośnikowym (np. jojoba, olej migdałowy) lub innym rozpuszczalniku, co ułatwia aplikację i stabilizację zapachu.

Olejki eteryczne — inne zastosowania

• Olejków eterycznych używa się nie tylko w aromaterapii, ale również w codziennej pielęgnacji. Ich właściwości sprawiają, że są idealnym dodatkiem do kosmetyków domowej roboty.

• Olejków eterycznych można też używać w kuchni, dodając kilka kropel do potraw, co wzbogaca ich smak i aromat.

• Olejków eterycznych można używać do świec zapachowych, co pozwala na stworzenie relaksującej atmosfery w każdym pomieszczeniu.

Podsumowanie

Olejki eteryczne to fascynujące substancje o szerokim zastosowaniu. Ich niezwykłe aromaty wynikają z obecności różnych grup chemicznych, które nadają im charakterystyczne nuty. Dzięki różnym metodom ekstrakcji można uzyskać czyste, intensywne zapachy, które są wykorzystywane zarówno w kosmetykach, jak i w lecznictwie. Niezależnie od tego, czy używasz ich w aromaterapii, perfumerii, czy pielęgnacji skóry – olejki eteryczne mają niesamowity potencjał!

Niezwykłe aromaty olejków mogą wpływać na nastrój, wspomagać relaksację czy nawet łagodzić dolegliwości związane ze stresem. Wiele z nich posiada również właściwości antybakteryjne czy przeciwzapalne, dzięki czemu doskonale wspierają naturalną odporność organizmu. Dodanie kilku kropel do kąpieli, masażu czy kominka zapachowego stanowi prosty sposób na połączenie zdrowia i relaksu w jednym rytuale. W efekcie olejki eteryczne mogą stać się cennym elementem codziennej pielęgnacji i profilaktyki, przynosząc ukojenie zarówno ciału, jak i umysłowi.

Masz swój ulubiony olejek? Podziel się w komentarzach!